کنجاله بازمانده ی جامدی است که پس از روغنگیری ازدانه های روغنی به‌جا می‌ماند.که در قدیم کنجاره، کنجار و کُنجیده هم نامیده می‌شد. بازمانده ی هر چیزی چون کنجد ،تخم کتان،بادام،انگور، انار،کرچک و ... که کوفته یا فشرده و آب یا روغن آن گرفته شده‌باشد کنجاله نامیده میشود. اما ماده ی جامد بازمانده از گندم و برنج، سبوس، نیشکر و چغندر ،تفاله نامیده میشود.
کنجاله ها را به خاطر داشتن پروتئین و انرژی بالا،می توان به عنوان یک منبع غذایی مفیدبرای استفاده در خوارک دام و طیور در نظر گرفت. اما کنجاله ی برخی دانه‌های روغنی از جمله کرچک برای خوردن سمی است و از آن تنها به عنوان کوداستفاده می شود
کنجاله‌ها را معمولا قبل از فروش به قطعات کوچک‌تر می‌شکنند و یا آنها را آرد می‌کنند.
کنجاله کنجد ، تخم آفتابگردان ،مغز گردو ، نارگیل و… هر کدام از این ها برای مصارف مختلف استفاده می شود چرا که هر کدام خاصیت و ویژگی های منحصر بفردی دارند.به عنوان مثال کنجاله کنجد و آفتابگردان به عنوان خوراک دام ، طیور و آبزیان مورد استفاده قرار می گیرند که کنجاله کنجد حاوی 25-35 درصد پروتئین با قابلیت جذب بالا، 6-12 درصد چربی و سایر مواد مورد نیاز برای رشد دام و طیور می باشد.
دستگاه های روغنگیری به دو نوع کنجاله چیپسی و کنجاله مدادی تقسیم میشوند. درصد روغنگیری معمولا در دستگاه های کنجاله مدادی بیشتر است ضمن اینکه روغن خارج شده از دستگاه دارای لرد بسیار کمتر نسبت به دستگاه های چیپسی هستند(2 الی 4 درصد) . لیکن کار با دستگاه های کنجاله مدادی نیاز به تجربه و تبحر بیشتری دارد. کار با دستگاه های کنجاله چیپسی راحت تر است ولی درصد روغنگیری اندکی کمتر و همچنین میزان لرد بیشتر است ( 4 الی 8 درصد)
کنجاله چیست؟
کنجاله چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت کنجاله به باقی مانده دانه های روغنی می گویند که بعد از انجام عمل روغن کشی به جا می ماند. در حال حاضر بیشتر کنجاله های موجود در بازار بازمانده‌ی روغن گیری دانه های روغنی هستند که مهمترین این دانه ها عبارتند از: هسته انگور، کرچک، کنجد، سویا، هسته زیتون، آفتابگردان، گوار، تخم پنبه و کلزا. کنجاله که در قدیم به آن کنجار، کنجاله و کنجیده هم می‌گفتند، یکی از منابع غنی پروتئین و سایر مواد غذایی است که بیشترین استفاده را در زمینه خوراک دهی به ماهی ها و ماکیان (مرغها) دارد. نکته‌ای که در این خصوص باید بدانید این است که کنجاله ها را قبل از فروش به قطعات کوچکتری تبدیل می کنند که استفاده از آنها راحت تر باشد. در ضمن این نکته بسیار مهم را به یاد داشته باشید که همه کنجاله ها گزینه های خوبی برای تغذیه حیوانات نیستند و ممکن است مانند کنجاله کرچک و درخت جلا برای خوردن سمی باشند و تنها مورد استفاده آنها به عنوان کود باشد.
خواص کنجاله سویا
خواص کنجاله سویا بسیار زیاد است. دانه های سویا دارای پروتئین گیاهی زیاد و اسید لینولئیک فراوانی هستند، به طوری که گفته می شود سویا بهترین جایگزین برای گوشت می باشد. همین باعث شده که خواص کنجاله سویا مورد توجه قرار بگیرد و بعد از روغن گیری از دانه های سویا، تفاله‌های به دست آمده آن برای تهیه خوراک دامی و یا استفاده در موارد خوراکی و دارویی به کار گرفته شود. در ادامه این قسمت با هم کلیدی‌ترین خواص کنجاله سویا را بررسی خواهیم کرد:
- وجود املاح معدنی ضروری و غیرضروری مختلف
- وجود حدود ۴۴ درصد پروتئین در کنجاله سویا
- وجود ویتامینهای مختلف مانند ویتامین A و E و مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم و آهن
- مصرف بالا در پرورش دام و طیور گوشتی، چه کنجاله سویا در این موارد باعث میشود دام‌ها و یا مرغان به تولید بیشتری از گوشت و یا تخم دست پیدا کنند.
خواص تفاله کنجد
خواص تفاله کنجد بسیار بالا می باشد، به طوری که می‌توان گفت که سرشار از اسیدهای چرب غیر اشباع و ویتامین های محلول در چربی می‌باشد که تاثیرات بسیار خوبی روی مرغ و ماکیان خواهد گذاشت. همچنین تحقیقات نشان داده است که اگر از کنجاله سویا تفاله کنجد به همراه کنجاله سویا برای تغذیه مرغان استفاده شود، علاوه بر سایر خواص بسیار عالی که دارد، این مواد تبدیل به یک آنتی اکسیدان طبیعی به اسم سامین خواهند شد که این ماده در کنترل حشرات تاثیر بسیار مفید خواهد داشت. درصد پروتئین موجود در تفاله کنجد بیشتر از ۴۰ درصد می باشد که این موضوع به معنی بالا بودن سطح پروتئین کنجاله کنجد نسبت به سایر دانه های روغنی است.
کنجاله کنجد
کنجاله کنجد باقیمانده کنجد از دستگاه روغن گیری پرس سرد می باشد و توانسته است به عنوان یک منبع تامین پروتئین برای دام و طیور باشد. از کنجاله کنجد می توان به عنوان منبع بسیار خوبی برای تریپتوفان و سستین نام برد. ویتامین های محلول در چربی و فسفر کنجاله کنجد سرشار است.
از نظر خوش خوراکی و ملین بودن بسیار عالی است. از آنجا که کنجاله تحت فشار بدست می آید حدود هشت درصد فیبر دارد. سسامولین موجود در کنجاله کنجد سبب می شود، ثبات و پایداری خوبی در مقابل اکسیداسیون داشته باشد.تجزیه سسامولین موجب تبدیل شدن آن به یک آنتی اکسیدان طبیعی به اسم سسامین میشود؛ وجود این دو ماده در روغن کنجد به منظور یک ماده در کنترل حشرات مورد استفاده قرار می گیرد.
ترکیبات مواد مغذی کنجد شباهت زیادی با سویا دارد. از لحاظ ترئونین و لیزین ضعیف است. فتیات و اگزالات آن بسیار زیاد است هر چند که پوست گیری به عمل آمده قبل از روغن گیری میزان آنرا می کاهد.
هشدارهایی در مورد مصرف کنجاله کنجد
بالا بودن اسید فیتیک سبب غیر قابل مصرف شدن کلسیم موجود در کنجد شده و مصرف زیاد آن موجب اسهال در طیور می گردد. مکمل هایی معدنی در صورت استفاده بیشتر از ۱۰ درصد در جیره باید مورد توجه قرار گیرد. جیره های غذایی که بیشتر از ده درصد آنها را کنجاله کنجد تشکیل می دهد باید شامل دو درصد کلسیم باشد. به طور کلی محدودیت مصرف کنجاله کنجد به علت انرژی و لیزین کم آن و مقدار اسید فیتیک بالای آن می باشد. همچنین مصرف خارج از رویه کنجاله کنجد که حاوی روغن باشد، موجب نرمی چربی لاشه شده و سبب طعم ناخوشایند آن می گردد. نکته دیگر اینکه استفاده بیش از حد آن در جیره گاوهای شیری می تواند موجب بوجود آمدن بو و طعم در شیر شود.
روش های تولید کنجاله کنجد
در یک نوع دسته بندی روش های روغن گیری بر اساس دما، فرایند روغن کشی به دو روش پرس گرم و سرد تقسیم می شود.
در روغن کشی به شیوه پرس گرم، درجه روغن به بالای صد میرسد. این دما هرچند که میزان تولید روغن را بیشتر می نماید، اما ضررهای زیادی را به همراه دارد.
اما در روش روغن کشی به شیوه پرس سرد، دمای روغن نهایت به ۴۰ درجه می رسد و روغن به صورت طبیعی و تنها به علت فشار به دانه خارج می گردد. این شیوه مرحله های پیچیده صنعتی را احتیاج نداشته و سالمتر می باشد. دمای پایین سبب می شود ترکیبات روغن و کنجاله تغییر نکرده و خواص دانه های روغنی محفوظ بماند.
مشخصات ظاهری کنجاله کنجد
کنجاله کنجد به شکل های پلت، ورقه ای و پودری قابل تولید است. شکل ورقه ای آن به علت درصد کم روغن مانده ی در آن از پروتئین بالاتری برخوردار است. شکل پلت یا فشنگی به قطر یک تا دو سانتی متر بوده و رنگ آن قهوه ای می باشد.
کنجاله سویا
کنجاله سویا تا سال 1375، تقریبا جایگاهی در سبد محصولات کشاورزی مورد نیاز کشور نداشت، اما به تدریج جای خود را به عنوان یکی از محصولات ضروری کشاورزی باز کرد و این روند تا جایی پیشرفته است که امروز تصور بازار محصولات کشاورزی ایران بدون وجود کنجاله سویا تقریبا محال است و اگر برای مدت یک هفته عرضه این کالا به بازار با اخلال مواجه شود، بازار گوشت و مواد پروتئینی کشور به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. هم اکنون سالانه نزدیک به 2.5 میلیون تن کنجاله سویا در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد که بخش قابل توجه آن در بخش خوراک طیور و دام به کار گرفته میشود
سویا از خانواده دانه‌های روغنی است و تقریبا 55 درصد تولید کل دانه های روغنی را به خود اختصاص داده است. این محصول در حال حاضر مهمترین دانه روغاست که در سراسر جهان تولید میشود .
کنجاله سویا از فرآیند استحصال روغن از دانه سویا، به دست می‌آید. سویا گیاهی است که به خاطر دانه خوراکی آن کشت میشود.
دانه سویا به خاطر کیفیت بالای روغن و پروتئین آن از ارزش بالایی برخوردار است .کنجاله سویا منبع نسبتا سرشاری از فسفر است که برایی رشد و تقویت استخوان‌بندی دام و طیور ضروری است. در سطح دنیا، کنجاله سویا 69 درصد منابع پروتئینی مورد نیاز دام و طیور را تأمین می‌کند. و پس از آن کنجاله کلزا یا کانولا Canola 13 درصد، کنجاله پنبه دانه 6 درصد، کنجاله آفتابگردان 5 درصد قرار دارند.
کنجاله سویا پس از ذرت بیشترین اهمیت را دارد. کنجاله سویا ماده غذایی مناسبی برای تامین پروتئین جیره طیور می باشد که از لحاظ اقتصادی، بهداشتی و ترکیبات موجود حائز اهمیت است.
کنجاله سویا حاوی مواد سمی به نام ممانعت کننده های پروتئاز است که باعث جلوگیری ازهضم پروتئین می شوند. به دلیل وجود این سموم، تغذیه دانه خام سویا و کنجاله حرارت ندیده آن در دامداری ها، رشد حیوان را به تاخیر می اندازد و طول دوره پرورش را بیشتر می کند. حرارت باعث غیر فعال شدن این سموم می گردد و از این راه می توان تا حدود زیادی این اثرات را خنثی کرد..
کنجاله حاصل از سویا نبایدحاوى بیش از ۷%الیاف خام و۱۲%رطوبت باشدو کنجاله حاصل از سویا بدون پوسته بیش از ۵/۳% الیاف خام و۱۲% رطوبت باشد. کنجاله حاصل از دانه ى کامل وبدون پوسته سویا به ترتیب حاوى ۴۴% و ۴۸% پروتئین خام می باشد.
کنجاله نارگیل
کنجاله نارگیل الیاف قابل هضم در حد مطلوبی داشته و به همین دلیل برای نشخوارکنندگان نسبت به غیر نشخوارکنندگان مانند خوک و طیور مناسبت تر است . بطور کلی کیفیت پروتئین این ماده خوراکی بالا بوده ، اما از نظر ساختار و ترکیب اسید های آمینه وضعیت خوبی ندارد و به ویژه میزان لیزین و هیستیدین آن پایین است. میزان الیاف بالایی دارد( 5/12%) و این امر استفاده از آن برای طیور را محدود می سازد.چربی موجود در آن بیشتر حاوی اسیدهای چرب اشباع بوده و سطوح مناسبی از انرژی را برای حیوانات تامین می نماید . برای نشخوارکنندگان خوش خوراک بوده ، اما برای سایر گونه های دام های اهلی از خوش خوراکی اندکی برخوردار است . خوش خوراکی به تازه و یا فاسد (rancid ) بودن محصول بستگی دارد.
کنجاله آفتابگردان
کنجاله آفتابگردان از روغن کشی بذر یا تخم آفتابگردان، با پوسته و بدون پوست بدست می آید. میزان پروتئین خام، الیاف خام و بعضی ترکیبات دیگر این کنجاله بر حسب روش روغن کشی و مخلوط بودن یا نبودن با پوسته بذر یا مغز آن متغیر است.
کنجاله تخم آفتابگردان حاوی 43/0 درصد کلسیم و 1 درصد فسفر است و منبع غنی ویتامینهای گروه B می باشد. تا کنون هیچ ماده سمی در این کنجاله تشخیص داده نشده است. پوسته حاصل از پوست کنی تخم آفتابگردان، یک منبع مواد خوبی برای حیوانات نشخوار کننده است.این پوسته حجیم است و ملاس را بخوبی جذب می کند.
کنجاله دانه آفتابگردان دو نوع می باشد:
- کنجاله با پوست آفتابگردان
کنجاله با پوست به کنجاله ای گفته می شود گه میزان فیبر آن بسیار بالا است.
- کنجاله بدون پوست آفتابگردان
کنجاله بدون پوست به کنجاله ای گفته می شود که از مغز دانه بدست می آید و گاهی نیز ذرات کوچکی از پوسته در آن مشاهده می شود. به همین دلیل گاهی به این نوع کنجاله، کنجاله کم پوسته نیز گفته می شود.
کنجاله بادام زمینی
کنجاله بادام زمینی از دانه بادام زمينى پس از روغن‌کشى به‌دست مى‌آيد و داراى بوئى شبيه به باقلاى تازه بوده و مزه آن شيرين و مطبوع مى‌باشد.این ماده منبع خوب انرژی و پروتئین محسوب می شود.کنجاله ی بادام زمینی نسبت به کنجاله سویا دارای الیاف و انرژی بیشتر اما پروتئین کمتری بوده و کیفیت پروتئین آن نسبت به کنجاله سویا پایینتر است. رنگ اين كنجاله بر حسب طرز تهيه و مقدار پوسته دانه متغير است چنانچه پوسته دانه كاملاَ گرفته شده باشد كنجاله سفيد رنگ و اگر گرفته نشده باشد بر حسب مقدار پوسته لكه هاي قرمز قهوه اي رنگي كه نشانه باقيمانده پوسته است در آن ديده مي شود. كنجاله درجه يك كنجاله ايست كه حداكثر فيبر آن 7 درصد حداقل پروتئين آن 50 درصد باشد. كنجاله درجه 2كنجاله ايست كه حداكثر فيبر آن 10 درصد و حداقل پروتئين آن 45 درصد باشد. توضيح : افزايش مقدار فيبر و كاهش مقدار پروتئين در هر يك از درجات فوق بطور جداگانه در درجه بندي كنجاله مؤثر خواهد بود مثلاَ كنجاله اي كه 8 درصد فيبر و 52 درصد پروتئين داشته باشد درجه2 محسوب مي شود. چنانچه مقدار 10 درصد و مقدار پروتئين كمتر از 45 درصد باشد خارج از استاندارد است. برای خرید دستگاه آسیاب ادویه به صفحه محصولات و قسمت خرید دستگاه آسیاب مراجعه نمایید.
